Tip #08: Vraag je af wat het ideaal is van je beroep en voorkom dat je hierin doorschiet (tunnelvisie)

KRITISCHE HOUDING: TIP
Het is belangrijk om in het werk je bewust te zijn van de professionele waarden en idealen van je beroep. Anderen kunnen jou hierop afrekenen. Deze waarden en idealen vormen namelijk vaak de basis waarop jij ter verantwoording kunt worden geroepen. Of waarop jij anderen maar ook jezelf ter verantwoording roept. Twee problemen liggen echter op de loer.

Professionele waarden en idealen

Bij (bijna) alle beroepen die er zijn hebben mensen een bepaald beeld. Dit beeld zal in eerste instantie een (gekleurd) beeld zijn over hoe in de praktijk het beroep wordt uitgeoefend. Advocaten? Die sjoemelen. Autoverkopers? Niet te vertrouwen. Verpleegkundigen? Die zijn eerlijk in hun werk. Of dit terecht of is niet is een tweede maar we vinden het in ieder geval niet vreemd om een lijstje te maken met beroepen die het meest eerlijk of het minst eerlijk zijn.

Op de achtergrond speelt bij deze beoordeling - in tweede instantie - een ander beeld dat we van een beroep hebben. Namelijk het beeld van de gewenste verwachting: we hopen dat bepaalde beroepsbeoefenaren op een bepaalde manier handelen omdat dit past bij hun beroep. Sterker: deze idealen vormen de bestaansgrond van het beroep.

Voorbeelden:

- Het ideaal van de autoverkoper is volgens veel mensen geld verdienen. Het gevolg is dat we autoverkopers minder snel zullen vertrouwen omdat we weten dat dit het ideaal is. Een autoverkoper concurreert met andere autoverkopers en wil graag onze aandacht want ons geld. Professionele waarden als onafhankelijkheid en objectiviteit - bijvoorbeeld in hun adviezen - verwachten we niet direct.

- Advocaten hebben als ideaal dat ze hun cliënten beschermen in het recht en hiervoor moeten opkomen. Allerlei kernwaarden - vertrouwelijkheid, partijdigheid - passen dit beroep. Hierop kunnen en worden ze afgerekend. Ook cliënten die mogelijk verdacht worden van gedragingen die tegen onze samenleving ingaan.

- Verpleegkundigen moeten zorg leveren. Natuurlijk weten we dat verpleegkundigen het werk niet gratis doen maar de belangrijkste kernwaarde van het beroep is zorg. Als we geen zorg wilden waren er ook geen verpleegkundigen. Hierop mogen we ze dus afrekenen, zo is de gedachte.

Twee problemen

Twee problemen liggen op de loer:

We schieten door en maken van het ideaal een doel waarin we niet mogen falen

1. Ten eerste kunnen we zelf - in onze eigen beroepsuitoefening - doorschieten in het omarmen van deze professionele idealen. Het gevolg is dat alle informatie die op ons afkomt, wordt ervaren met deze bril op. We zoeken alleen informatie en argumenteren enkel naar conclusies die deze professionele waarden en idealen bevestigen.

Een voorbeeld uit het juridische domein. Zowel politie en het Openbaar Ministerie hebben tot doel wetsovertredingen en misdrijven op te sporen en te vervolgen. Een veilige samenleving (waarde: veiligheid) staat voorop. De medewerkers van deze organisaties omarmen vaak dit ideaal (ze hebben immers niet voor niets bij deze organisatie gesolliciteerd) of worden hierop gewezen door hun omgeving (percentage opgehelderde zaken). Het probleem is dat ze ook te ver kunnen gaan in het nastreven van dit ideaal. Alles op alles wordt gezet om misdadigers op te sporen. De mogelijke consequentie hiervan is dat de gerichtheid erg eenzijdig is en dat enkel feiten worden gezocht die een verdachtmaking bekrachtigen. Falen is namelijk geen optie. Stel een verdachte vertelt dat hij niet in de buurt van het voorval was. Dit kan op twee manieren worden geïnterpreteerd: hier is tegenbewijs of als bewijs van een mogelijke leugenachtige houding van de verdachte. Indien van het laatste standpunt wordt uitgegaan, kan sprake zijn van tunnelvisie.

Andere voorbeelden? De arts die maar door blijft behandelen (en niet inziet dat het hopeloos is), de docent die maar blijft doorgaan met uitleggen van stof (ondanks dat een leerling het waarschijnlijk nooit zal kunnen begrijpen) en een autoverkoper die maar blijft pushen om een auto te verkopen en niet in wil zien dat een klant enkel informatie wil (en als enkel informatie was gegeven was de klant misschien zelf eerder teruggekomen).

We schieten door en vergeten de context waarin de idealen gehaald moeten worden

2. Ten tweede kunnen we vergeten dat gestelde professionele waarden en idealen altijd worden uitgeoefend in een bepaalde context. Een context die maakt dat we maar ten dele aan de professionele ideale verwachtingen tegemoet kunnen komen. Twee (deel) problemen levert dit op. Indien een beroepsbeoefenaar dit niet inzien dan kan hij of zij ten eerste erg ongelukkig worden in het vak (en relativerende informatie missen). Ten tweede kunnen wij anderen ten onrechte - want op grond van niet volledige informatie - aanspreken op de idealen van hun beroep.

Een voorbeeld van het eerste. De verwachtingen die we hebben van een verpleegkundige kunnen nooit volledig worden ingelost. Geld stelt bijvoorbeeld binnen de zorg een belangrijke kader. Zorg is een kernwaarde maar dan wel binnen de gestelde financiële kaders. Indien de verpleegkundige zorg voorop blijft stellen gaat betaald werk over in vrijwilligerswerk (extra uren) en zo mogelijk over in frustratie. Want aan de persoon achter de verpleegkundige rol worden ook nog andere verwachtingen gesteld maar dan vanuit een andere context De verpleegkundige is namelijk misschien ook moeder, vrijwilliger, et cetera. Ook aan de uitoefening van deze rollen worden verwachtingen aan gesteld. Dit kan botsen (in tijd maar ook qua rol: de verpleegkundige wil of kan thuis misschien even geen zorg "leveren" maar toch verwachten we dit). Dit - en in de kern hebben we dan te maken met dilemma's - kan echter vergeten worden.

Ook bij onze beoordelen van anderen is het (ten tweede) goed om je hiervan bewust te zijn. Idealen zijn precies wat het zijn: ideaal als het lukt, een goed streven maar soms misschien eerder een utopie. Natuurlijk is het professionele ideaal van de journalistiek het brengen van objectieve en onafhankelijke berichtgeving. Maar de krant moet ook verkocht worden. Dit kan nog wel eens botsen. Bijvoorbeeld bij langdurig en hierdoor dure onderzoeksjournalistiek. Een andere voorbeeld: natuurlijk wil je graag dat een verpleegkundige jou optimale zorg verleent. Maar let op, ze heeft ook nog andere patiënten. Dit vergeten we echter dan (of willen we niet inzien). Het probleem is dat een verwachting mogelijk nooit volledig ingelost kan worden door de beroepsbeoefenaar zelf. Je mag de directie van een ziekenhuis of de politiek aanspreken over hoeveel geld er naar bepaalde zorg gaat maar past dit ook bij de rolverwachting van een verpleegkundige?

Tip

Zorg er altijd voor dat je bewust bent van de professionele idealen en waarden van je beroep. Je omgeving kan je hierop afrekenen. Probeer deze idealen en kernwaarden dus te achterhalen. Stel de vraag wat het ideaal is van het beroep dat je uitoefent of dat anderen uitoefenen. Want we moeten oppassen dat we niet doorschieten. Met als gevolg dat we informatie niet meer juist kunt duiden, dat we relativerende informatie over hoe het beroep wordt uitgeoefend vergeten of dat we anderen ten onrechte ergens op aanspreken.