(let op: deze bijdrage is enkel te raadplegen bij de originele auteur via www.vraagzin.nl)
"Een mens zou niet een niet-onderzocht leven moeten leiden". Dit is misschien wel de bekendste uitspraak van Socrates. Deze uitspraak drukt perfect de houding van Socrates uit: een onderzoekende, kritische houding. Een houding die nu nog steeds waardevol is en je concreet kunt maken met twee vragen. Twee vragen die ook relevant zijn voor de beroepspraktijk.
"Een mens zou niet een niet-onderzocht leven moeten leiden". Dit is misschien wel de bekendste uitspraak van Socrates. Deze uitspraak drukt perfect de houding van Socrates uit: een onderzoekende, kritische houding. Een houding die nu nog steeds waardevol is en je concreet kunt maken met twee vragen. Twee vragen die ook relevant zijn voor de beroepspraktijk.
Socrates is voor velen dè filosoof met wie De Filosofie (of op z'n minst de ethiek) werd geboren. Voor Socrates werd waarschijnlijk ook wel nagedacht over wat goed en kwaad was, over wat juist handelen was maar door Socrates - met name de Socrates als beschreven in de werken van Plato - veranderde het denken fundamenteel. Vanzelfsprekendheden die tot dan toe heel normaal leken te zijn, stelde hij voor het eerst grondig ter discussie. Centraal stond hierbij de houding van Socrates: een vragende, onderzoekende houding om tot ware kennis te komen. Nu wel de Socratische methode genoemd.
Een belangrijke onderdeel binnen deze methode is de maieutiek: het idee dat door het stellen van vragen we kunnen komen tot ware kennis; ware kennis die mensen reeds in zich hebben. De metafoor is die van de vroedvrouw: door het stellen van vragen liet (de Platoonse) Socrates ideeën bij mensen geboren worden. Ideeën - bijvoorbeeld over rechtvaardigheid of moed - die al latent in ons aanwezig zijn.
En de ideeën buiten ons dan?
De vooronderstelling dat wij reeds allerlei ideeën in ons hebben en dat deze door socratisch vragen geboren kunnen worden, schrikt sommige mensen nu af. Wat is immers de praktijkwaarde van een dergelijk uitgangspunt? Je kunt immers niet uit iemands denken halen of een installatie wel of niet veilig is. Of dat een medicijn wel of niet geschikt is. Is een dergelijke houding nog wel waardevol?
Maar ook voor kennis buiten ons - dus van anderen - is de aanpak van Socrates nog steeds interessant. Het ter discussie stellen van vanzelfsprekendheden zien we namelijk terug in veel beroepen. Blijven nadenken, niet zomaar iets aannemen, blijven vragen, het zijn allemaal belangrijke vaardigheden. Denk aan een verpleegster die iets vreemds opmerkt en concludeert dat de chirurg vast wel weet wat hij doet (wat achteraf niet zo blijkt te zijn). Ook voor de toezichthouder die overtuigd moet worden van de veiligheid van een installatie is een Socratische aanpak waardevol. Juist omdat de methode zo simpel is.
Tip
Wat Socratisch vragen betekent, is op een goede, bondige manier samengevat door Van Tongeren. Van Tongeren stelt terecht dat de aanpak van Socrates samengevat kan worden door twee vragen. Vragen die erg simpel maar desalniettemin toch wezenlijk zijn om te komen tot ware kennis:
1. Wat bedoel je?
2. Klopt het?
1. Wat bedoel je?
Met de eerste vraag wordt de ander uitgedaagd uit te leggen wat deze precies bedoelt. Wat bedoelt de ander als deze zegt:
- "ik neem mijn verantwoordelijkheid" (in juridische zin, in ethische zin, blijft iemand zitten als het misgaat of gaat de persoon juist weg, et cetera.)
- "de risico's zijn aanvaardbaar" (wat betekent precies 'aanvaardbaar')
- "deze patiënt stemt in met verdere behandeling" (wat wordt precies bedoeld met 'instemmen')
Hoe voor de hand het antwoord ook kan lijken (we weten toch wat instemmen inhoudt) het kan goed zijn om door te vragen (is "instemmen": schriftelijk instemmen, mondeling instemmen, was ze bij rede, bij kennis, heeft familie ingestemd, was het stilzwijgend instemmen, et cetera).
2. Klopt het?
Na de eerste vraag komt de vraag van toetsing. Klopt het echt? Heb je bewijs / ondersteuning? Klopt het ook als we het andersom benaderen? Waaruit blijkt bijvoorbeeld precies dat de patiënt ingestemd heeft? Waaruit blijkt precies dat de ander zijn of haar verantwoordelijkheid neemt?
Samengevat, wees Socrates: blijf vragen.
