Of er sprake is van een oorzaak-gevolg-relatie (oorzakelijk verband) is soms lastig vast te stellen. Kan een SP-politicus met één uitspraak (oorzaak) bijvoorbeeld de rentestand van een land beïnvloeden (gevolg)? Er zijn in ieder geval genoeg kritische vragen te stellen bij een oorzakelijk verband. Eerst een aantal voorbeelden om mee te beginnen.
Voorbeelden van oorzaak-gevolg-relaties?
Vorige week donderdag, 16 augustus, steeg binnen ons gezin de spanning. Allerlei signalen wezen erop dat het niet lang meer zou duren of ons gezin zou - na negen maanden wachten - worden uitgebreid. De uitspraak van SP-voorman Roemer dat hij niet een EU-boete zou betalen als Nederland een begrotingstekort hoger dan drie procent zou hebben, behoorde echter niet tot deze signalen. Het zal hopelijk niet verrassen dat er geen oorzakelijk verband is tussen deze twee voorvallen. De spanning (gevolg) was niet toegenomen door de uitspraak (oorzaak).
Vorige week donderdag, 16 augustus, steeg in Nederland ondertussen ook de temperatuur. Om allerlei redenen (die mijn kennis overstijgen), werd het warmer en warmer en beleefde Nederland enkele dagen later bijna een hitte-record. De uitspraak van SP-voorman Roemer dat hij niet een EU-boete zou betalen als Nederland een begrotingstekort hoger dan drie procent zou hebben, behoorde echter niet tot deze redenen. Ook met mijn beperkte weerkennis durf ik dit te veronderstellen: de uitspraak was niet de oorzaak van het stijgen van de temperatuur (gevolg).
Vorige week donderdag, 16 augustus, steeg trouwens ook de koers van het aandeel Akzo Nobel. Had dit dan te maken met de uitspraak van SP-voorman Roemer dat ....? Ik verwacht van niet maar om eerlijk te zijn durf ik het ook niet uit te sluiten. Ik denk niet dat er een verband is tussen de twee zaken maar ik zou meer kennis moeten hebben om dit uit te kunnen sluiten.
Na dit, dus door dit?
Deze drie voorbeelden maken hopelijk duidelijk dat het soms makkelijk maar soms ook lastig is om oorzakelijke verbanden (ook wel: oorzaak-gevolg-relaties of causaliteit) te trekken en dat we extra kennis nodig hebben om een oorzaak-gevolg-relatie hard te kunnen maken. Enkel dat er een relatie lijkt te zijn, is onvoldoende. De drogreden die namelijk gemaakt kan worden, is de post hoc ergo propter hoc (na dit, dus door dit)". Een oorzaak-gevolg-relatie wordt gesuggereerd terwijl deze niet aanwezig is. Om die reden voegen we in de praktijk vaak extra kennis toe om te bepalen of we juist redeneren (dat er bijvoorbeeld geen verband is tussen een uitspraak van een politicus en het weer kunnen we ondersteunen met allerlei meteorologisch bewijs).
‘Door uitspraken Roemer ging rente omhoog en dat kost Nederland gewoon geld’
SP-voorman Roemer sprak in augustus 2012 uit dat Nederland niet een EU-boete zou betalen als Nederland een begrotingstekort hoger dan drie procent zou hebben. De minister van Financiën De Jager reageerde hierop door te stellen dat door deze uitspraak de rente omhoog was gegaan en dat dit Nederland geld kost. Dit maakte - aldus De Jager - de uitspraak niet wenselijk.
Volgens NRC-Next kon deze uitspraak van De Jager echter niet bewezen worden hetgeen door de minister werd bestreden. Het is een lastige discussie die menig niet-econoom zal afschrikken. Want hoe bepaal je nu of sprake is van een oorzakelijk verband?
Tip
De tip is om niet te snel een oorzaak-gevolg-relatie te veronderstellen maar altijd de vraag te stellen of de relatie ook bewijsbaar is (zie hieronder vraag 2) waarbij je ook de vraag kunt stellen of niet iets anders als oorzaak tot het gevolg heeft geleid (vraag 3). De eerste stap is het helder krijgen waarover gesproken wordt (vraag 1).
Wat betreft de casus De Jager/Roemer/NRC-Next hadden de volgende vragen gesteld kunnen worden:
Vraag 1.
Wat bedoelt minister De Jager precies met rente? Er zijn allerlei rentes en achteraf kan natuurlijk makkelijk de juiste rente worden "gekozen" om achteraf het oorzakelijk verband hard te maken.
Vraag 2.
Hieraan gerelateerd is het duidelijk dat minister De Jager zich richt op de korte dag/uur-stijging van de rente. Maar over welke periode moet je nu precies kijken? Zou het ook mogelijk zijn dat op de lange termijn de rente zal dalen door de uitspraak van Roemer? Dus dat er wel een oorzakelijk verband is maar dat deze anders is dan gesteld?
Vraag 3.
Een goede vraag zou natuurlijk zijn of de rente (als deze al gestegen is want hierboven bestaat reeds discussie) ook niet gestegen kan zijn om andere redenen. Wat heeft er nog meer plaatsgevonden op de dag dat Roemer de uitspraken deed? Als er meer relevante ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, wordt het lastiger om vast te stellen of er een oorzakelijk verband is tussen de uitspraak van Roemer (oorzaak) en de "stijgende" rente (gevolg). Dit zou dus betekenen dat we inzicht moeten krijgen in hoe rente-stijgingen/dalingen precies plaatsvinden. Is er sowieso ondersteunend onderzoek waaruit blijkt dat uitspraken van politici de economische invloed hebben die de uitspraak van Roemer nu wordt toegeschreven? Ook aan de uitspraken van Draghi, in de functie van president van de ECB, werden bijvoorbeeld een vergelijkbare invloed toegedicht.
Tot slot
Ondanks dat het mogelijk is dat het lastig is hard te maken dat er een oorzakelijk verband is, kan de oproep van De Jager nog steeds waardevol zijn vanuit een principieel standpunt. Wat hierbij m.i. interessant is, zijn de diverse rollen die De Jager inneemt.
Rente afgelopen donderdag wel degelijk gestegen @nrc @welingelicht Zie de ontwikkeling in deze grafiek twitter.com/Financien/stat…
— Financien (@Financien) augustus 23, 2012
Welke rol had De Jager precies ingenomen toen hij de kijker probeerde te overtuigen? Sprak hier een CDA-politicus of een minister? De oorspronkelijke duiding van de uitspraak van Roemer door De Jager lijkt een uitspraak van een politicus in verkiezingsstrijd te zijn. Het ministerie wordt echter ingezet om de gegeven rentestijging te bevestigen. Past dit het ministerie? En heeft deze informatie van het ministerie dezelfde autoriteit als de informatie die buiten verkiezingstijd worden verstrekt? Een leuke discussie.
