Tip #05: Evalueer argumenten waarin een analogie zit en voorkom de denkfout van de valse analogie

(update) Een argumentatie waarin geargumenteerd wordt op basis van analogie is een sterke manier van redeneren. Te snel wordt namelijk vergeten dat de analogie ook niet deugdelijk kan zijn. De grootste fout die gemaakt kan worden is dat vergeten wordt om vragen of de analogie wel toereikend is. Indien deze vraag onbevredigend wordt beantwoord, is de argumentatie niet optimaal.

Voorbeeld

Eerder heb ik aandacht geschonken aan het argumenteren op basis van analogie. Dat een argumentatie op basis van analogie lastig is en kritisch moet worden benaderd, bleek in 2012 uit een nieuwsitem (o.a Nu.nl). De nieuwssite meldt dat de minister van Binnenlandse Zaken van de Duitse deelstaat Baden-Württemberg, Reinhold Gall, graag zou zien dat ook Facebook aansprakelijk wordt gesteld voor de uit de hand gelopen massale feestjes, waartoe op de socialnetwerksite wordt opgeroepen. Ook Facebook, zo is zijn betoog, heeft namelijk hierin een morele verantwoordelijkheid. Veel reageerders op Nujij.nl kunnen zich niet in dit voorstel vinden. 

In discussies als deze, dus discussies rond nieuwe (sociale) media, wordt vaak een analogie gebruikt in de argumentatie. Onder verwijzing naar de oude media wordt dan een standpunt beargumenteerd:

"[...] en dan stellen we KPN ook verantwoordelijk omdat er mensen via de telefoon zijn opgetrommeld, oh ja, en ook TNT Post omdat er brieven zijn verstuurd. [...]"

Dit - de comment is cynisch bedoeld - lijkt een overtuigend argument. Toch zijn er twee problemen.

Probleem 1
Ten eerste is het bij sommige analogie-argumenten lastig om onderscheid te maken tussen de elementen. Dit is ook hier het geval. Wat is precies "nieuwe media" en wat is "oude media". Is er niet een grijs gebied? Stel jezelf altijd de vraag wat precies met elkaar wordt vergeleken.

Probleem 2
Ten tweede, en dit is belangrijker, zie je soms dat een analogie op volstrekt tegenovergestelde manieren gebruikt kan worden. Dat zie je mooi bij vergelijkingen tussen oude media en nieuwe media. Je kunt dit onderscheid bijna altijd in je voordeel gebruiken. Hierdoor ontstaat gelegenheidsargumentatie. Een voorbeeld om dit verduidelijken:

1.
Standpunt: Kijk eens hoe dom politici zijn. 
Argumentatie: Ze passen regels/ideeën/voorstellen over de oude media zomaar toe op de nieuwe media terwijl deze twee zo duidelijk van elkaar verschillen.

Deze argumentatie zie je veel terug als het over copyrightissues gaat.

2.

Standpunt: Kijk eens hoe dom politici zijn.
Argumentatie: Als je hun ideeën/regels/voorstellen toepast op de oude media dan kan dit toch ook (niet)?!

Deze argumentatie zie je veel terug als het over distributie van gegevens gaat (zie bovenstaand facebook-voorbeeld).

Tip

Als iemand je probeert te overtuigen door een vergelijking te maken met een ander geval, stel je dan de vraag of de analogie wel toereikend is. Stel je hiertoe in ieder geval de vraag of de vergelijking ook niet andersom kan worden gebruikt of wordt gebruikt.

Overig

PS. Een veelvoorkomende vooronderstelling bij discussies als deze is trouwens het idee dat iemand volledig verantwoordelijk is of helemaal niet. Deze vooronderstelling zit ook achter de volgende argumentatie: omdat de veroorzaker van het uit de hand gelopen massale feestje verantwoordelijk is, is de verspreider van de uitnodiging dit per definitie niet. Het begrip "verantwoordelijkheid" lijkt echter een gedeelde verantwoordelijkheid niet direct uit te sluiten? Zou niet - en daarover moeten we vervolgens discussiëren - bijvoorbeeld én: de veroorzaker grotendeels aansprakelijk kunnen zijn, én diens ouders ook een beetje indien deze minderjarig is, én de verspreider een klein beetje, et cetera. Maar dat is een inhoudelijke vraag.