Het menselijk “gezond” verstand kan een beroepsbeoefenaar flink beetnemen. Allerlei problemen kunnen namelijk bij het verwerven, verwerken en uiten van kennis zich voordoen. Deze beperkingen van het verstand worden ook wel cognitieve valkuilen genoemd: valkuilen van het menselijk verstand. We lijken met ons volle verstand en in alle redelijkheid een redenering en de hierin gebruikte informatie te aanvaarden terwijl we dit eigenlijk niet zouden moeten doen.
Volgens de wetenschapsfilosoof Ton Derksen hebben deze valkuilen te maken met onze cognitieve instincten: (vaak) evolutionaire krachten die een juist oordeel in de weg kunnen staan omdat het denken een verkeerde kant op gaat [1]. We moeten trouwens, zo betoogt Derksen, dit elkaar niet kwalijk nemen want het gebeurt vaak onbewust. Heb jij bijvoorbeeld ook niet gedacht dat de aarde stil stond totdat iemand vertelde dat niet waar was? Ons denken kan er gewoon naast zitten.
Dit heeft trouwens niet enkel met opleidingsniveau te maken. Sterker, er zijn auteurs die stellen dat juist "slimme" mensen gevoelig zijn voor de menselijke cognitieve valkuilen [2]. Dit heeft er mee te maken dat juist "slimme" mensen vaak de capaciteiten hebben om de waarheid of juistheid van willekeurig iedere opvatting te verdedigen. Hierdoor hebben zij nog meer dan niet slimme mensen ook de capaciteiten om een niet aanvaardbare bewering - bewust of onbewust - goed te praten. Om recht te praten wat krom is. Terwijl deze rationeel gezien niet aanvaard zou moeten worden. We noemen deze cognitieve valkuil rationaliseren.
Juist "verstandige" mensen zijn gevoelig
voor de menselijke cognitieve valkuilen.
Om te laten zien waar we het over hebben, zal ik hierna de belangrijkste cognitieve valkuilen concreet beschrijven. Probeer bij het lezen van de valkuilen wel scherp te zijn. Ik heb de meeste valkuilen begeleid met bewijs maar dit wil niet zeggen dat het daarom maar klopt. Mijn advies aan je is om te proberen voorbeelden te vinden van de verschillende cognitieve valkuilen. Of nog beter: tegenvoorbeelden. Als je op een gegeven moment denkt “laat maar zien die onderzoeken” dan zet je direct een belangrijke stap in het ontwikkelen van de juiste vragende houding.
__________
[1]
Zie Derksen, T., in KRO Profiel, De mensen achter Lucia de B., uitgezonden 2 april 2008 (nog te raadplegen via internet)
[2]
Bijvoorbeeld Braeckman, J., Kritisch denken (hoorcollege over het ontwikkelen van heldere ideeën en argumenten), Home Academy Publishers, 2011, CD 1: Hoofdstuk 2: Zijn slimme mensen extra kwetsbaar?
