De vier vormen van de nevenschikkende argumentatie. Uitleg en beperkingen.

Om een goed lopend betoog te maken of om een betoog van een ander te kunnen beoordelen, is het waardevol om vast te stellen welke structuur het betoog heeft. Hiertoe worden vaak de volgende elementen onderscheiden: de enkelvoudige argumentatie, de nevenschikkende argumentatie, de onderschikkende argumentatie en de meervoudige argumentatie. Al in teksten van Griekse denkers uit de oudheid zie je dit onderscheid terug (al waren de termen deze denkers nog vreemd). Hieronder een uitleg van de nevenschikkende argumentatie die vaak als lastig wordt ervaren. Helemaal de vraag of een redenering nevenschikkend of meervoudig is, is soms moeilijk te beantwoorden. Ik zal toelichten waarom dit lastig is (en waarom dit niet erg is).

DEFINITIE

De nevenschikkende argumentatie is een redenering die bestaat uit meerdere beweringen die enkel gezamenlijk de conclusie onderbouwen. Een enkele bewering is niet toereikend: de beweringen moeten in samenhang gelezen worden.

Een eenvoudig voorbeeld

Het wordt een perfecte middag om te sporten! In het begin van de middag is het namelijk zo goed als windstil en kunnen  we, als afgesproken, buiten trainen voor het badmintontoernooi. Aan het eind van de middag zal echter de wind flink opsteken zodat we ook nog kunnen gaan windsurfen.

            Toelichting

Dat het de hele middag perfect is om te sporten (zo wordt betoogd), heeft twee redenen die we samen moeten lezen (zo meldt de argumentatie). In het begin van de middag is het perfect omdat het dan windstil is én aan het eind van de middag is het perfect omdat dan de wind flink waait. Samen maken ze de hele middag perfect.

VORM

Vaak wordt de nevenschikkende argumentatie in een structuur aangegeven met letters: a, b, c, etc. (afhankelijk hoeveel deelbeweringen gedaan worden). Als het eerste argument nevenschikkend is dan wordt het dus 1a, 1b, 1c, etc. Sommige auteurs hebben er voor gekozen om ook het standpunt een nummer te geven. Als in dat geval het eerste argument vervolgens nevenschikkend is, dan wordt het 1.1a, 1.1b, 1.1c, etc.

Voorbeeld nevenschikkend argument met nummering (waarbij standpunt geen nummer heeft)

S. Het wordt een perfecte middag om te sporten!

1a. Want in het begin van de middag is het windstil en kunnen  we, als afgesproken, buiten trainen voor het badmintontoernooi.

1b. (en) aan het eind van de middag zal echter de wind flink opsteken zodat we ook nug kunnen gaan windsurfen.

               

VIER VERSCHILLENDE NEVENSCHIKKENDE ARGUMENTATIES

In de praktijk kun je vier versies van een nevenschikkende argumentatie terugzien.

Versie 1.

De makkelijkste. Als de persoon die betoogt een tijdsindeling (als in bovenstaand voorbeeld) of geografische indeling maakt.

Voorbeeld

S.         Heel Nederland heeft last gehad van het slechte weer

1a.        In Noord-Nederland hadden ze te maken met veel schade door de harde wind

1b.        Terwijl Zuid-Nederland met name had te maken met wateroverlast

Waarom is deze redenering nevenschikkend? Als er in Noord-Nederland of als er in Zuid-Nederland niets was gebeurd dan zou het standpunt niet juist zijn.

Versie 2.

De juridische. Om juridisch tot een conclusie te komen dat iets het geval is, moet bijna altijd tegelijkertijd voldaan worden aan verschillende voorwaarden (in juridisch jargon: cumulatieve voorwaarden). Een dergelijke argumentatie krijgt de vorm van een nevenschikkend betoog: pas als aan deze elementen is voldaan, is iets het geval. Een (juridisch wat vereenvoudigd) voorbeeld:

Voorbeeld juridische nevenschikkende argumentatie

S.          Er is in deze casus sprake van zware mishandeling

1a.        Want X heeft Y zwaar lichamelijk letsel toegebracht

1b.        En X heeft dit met opzet gedaan

(gebaseerd op) Artikel 302, eerste lid Wetboek van Strafrecht

1.Hij die aan een ander opzettelijk zwaar lichamelijk letsel toebrengt, wordt, als schuldig aan zware mishandeling , gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Waarom is deze argumentatie nevenschikkend? Van beide voorwaarden (elementen) moet sprake zijn, willen we kunnen spreken van zware mishandeling. Er moet zwaar lichamelijk letsel zijn én er moet opzet zijn.

Versie 3.
De expliciete rechtvaardiging. De bovenstaande juridische argumentatie kent in het betoog nog geen verwijzing naar de norm zelf. Dit zie je vaak in redeneringen: dat de algemene regel ontbreekt. Ook bij niet juridische redeneringen. Neem bijvoorbeeld de redenering: Jan kreeg een boete voor het rijden zonder verlichting want hij reed afgelopen nacht zonder licht met zijn fiets door de stad. We missen hier de algemene regel die stelt dat rijden zonder licht bij nacht verboden is (deze algemene regel is verzwegen). Compleet zou het argument zijn:

                Voorbeeld nevenschikkend argument met rechtvaardiging

                S.           Jan kreeg een boete voor het rijden zonder verlichting

                1a.          want hij reed afgelopen nacht zonder licht met zijn fiets door de stad

                1b.         terwijl hij als iedere burger verplicht is om bij nacht met verlichting te rijden (regel)

Voor de argumentatieliefhebber: ook in de redeneringen in versie 1 en in versie 2 ontbreekt de rechtvaardiging en zou deze - via een 1c -  toegevoegd kunnen worden.

Versie 4.

De inhoudelijke. Dit is de lastigste versie van de nevenschikkende argumentatie. Vaak beargumenteert iemand voor een bepaald standpunt door het aandragen van verschillende argumenten. Soms zal sprake zijn van een meervoudige argumentatie: de de beweringen kunnen dan los van elkaar al voldoende zijn om de conclusie te onderbouwen. Maar soms moeten deze beweringen juist in samenhang worden gelezen teneinde de ander te overtuigen. Dan is sprake van een nevenschikkende argumentatie.

                Voorbeeld inhoudelijk nevenschikkend argument 
                S.           Wat is het een ellende in het verkeer

                1a.          want vaak zijn er files

                1b.         en daarnaast zijn er in Nederland vaak wegwerkzaamheden

Het is bij eerste lezing je misschien niet meteen duidelijk waarom hier sprake zou zijn van een nevenschikkende argumentatie. Stel dat er in Nederland nauwelijks wegwerkzaamheden zijn, vindt de spreker – enkel nu er veel files zijn – het dan niet nog steeds een ellende? Moeten we de argumenten nu los van elkaar lezen of is het alleen een ellende omdat er én vaak files zijn én er daarnaast vaak wegwerkzaamheden zijn? Het woordje daarnaast lijkt het laatste wel te impliceren (we moeten de argumenten samen lezen) maar het is wel afhankelijk van de spreker  en de interpretatie van de toehoorder om vast te stellen of deze argumentatie echt nevenschikkend is of meervoudig. Wat het nog gecompliceerder maakt, is dat de files en werkzaamheden ook nog eens met elkaar verband kunnen houden. Het onderscheid tussen nevenschikkende en meervoudige argumentatie kan dus soms erg discutabel en daardoor minder waardevol zijn (voor de argumentatieliefhebber: het bezwaar in dit geval is natuurlijk het ontbreken van de rechtvaardiging).

ADVIES

Mijn advies zou daarom het volgende aan je zijn. Als je bij een redenering  twijfelt of de beweringen nevenschikkend of meervoudig bedoeld worden en er is sprake van de vierde vorm van nevenschikkende argumentatie, beschouw ze dan maar als meervoudig. Als toehoorder heeft dit dan tot gevolg dat je beide beweringen moet weerleggen wil je het standpunt onderuit halen. Als je bovenstaand voorbeeld wilt aantonen dat het geen ellende is in het verkeer, dan moet je bewijzen dat er én niet veel files zijn én dat er nauwelijks wegwerkzaamheden zijn in Nederland. Weerlegging van één bewering is onvoldoende om het standpunt onderuit te halen. Zo weet je zeker of je volledig bent. 

Met een kleine aanpassing - bijvoorbeeld door altijd toe te voegen - was bovenstaande argumentatie trouwens duidelijker nevenschikkend van aard zijn geweest:

                S.           Wat is het toch altijd een ellende in het verkeer

                1a.          want vaak zijn er files

                1b.          en anders zijn er wel wegwerkzaamheden

Een aardig voorbeeld van een inhoudelijk nevenschikkende argumentatie (die lijkt op versie 1) al is er ruimte voor discussie. 

Ter afsluiting nog een uitdaging voor de liefhebber: in een nevenschikkend argument zit altijd maar één rechtvaardiging (dus ondanks  meerdere beweringen). In een meervoudig argument zit per bewering een rechtvaardiging:

                Nevenschikkend

                S.           Wat is het toch altijd een ellende in het verkeer

                1a.          want vaak zijn er files

                1b.          en anders zijn er wel wegwerkzaamheden

                1c.          Als er én vaak files zijn én er anders wel wegwerkzaamheden zijn
                              dan is het altijd een ellende in het verkeer (rechtvaardiging: de norm)

                Meervoudig (bestaande uit twee nevenschikkende argumenten van versie 3) 

                S.           Het was vandaag een ellende in het verkeer

                1a.          Er stonden veel files

                1b.         Alleen al als er veel files staan dan vind ik het al een ellende in het
                              verkeer (rechtvaardiging)

                2a.          Er waren nauwelijks parkeerplaatsen te vinden

                2b.         Als er nauwelijks parkeerplaatsen te vinden zijn dan vind ik het al een ellende in het
                              verkeer (rechtvaardiging)